مرجع کامل سکته مغزی (علت، علائم و روش‌های درمان)

سکته مغزی عارضه‌ای بسیار جدی و مرگبار است که در اثر اختلال خون‌رسانی به قسمتی از بافت مغز اتفاق می‌افتد. علت اصلی سکته مغزی انسداد رگ در مغز به وسیله یک لخته خون و یا پارگی یکی از عروق تغذیه‌کننده آن قسمت از بافت مغز است. در این مقاله به بررسی علت و علائم سکته مغزی می‌پردازیم و درباره انواع راه‌های درمان سکته مغزی و توانبخشی بیماران سکته مغزی صحبت می‌کنیم. علاوه بر این، به صورت جامع و کاربردی به سوالات شما در این مورد پاسخ می‌دهیم.

سکته مغزی چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟

سکته مغزی در شرایطی اتفاق می‌افتد که خون‌رسانی به قسمتی از مغز دچار اختلال شده و متوقف گردد. در نتیجه، این قسمت از مغز دیگر نمی‌تواند عملکرد طبیعی خود را داشته باشد. به این وضعیت اصطلاحا سکته مغزی گفته می‌شود. گاهی اوقات به سکته مغزی، حمله مغزی یا حادثه قلبی عروقی (CVA) هم گفته می‌شود.

بیماری سکته مغزی معمولا حاد بوده و باعث آسیب دیدن یا کشته شدن سلول‌‌های مغز می‌شود. بنابراین، تغییرات صورت گرفته باعث ایجاد دگرگونی‌‌هایی در عملکرد عادی فرد می‌شود. برای مثال، ممکن است فرد دیگر نتواند حرف بزند یا دست یا پای خود را حرکت دهد.

سکته مغزی یک بیماری اورژانسی است

سکته مغزی شبیه به حمله قلبی است، تنها تفاوت آن این است که در مغز اتفاق می‌افتد. سکته مغزی همانند حمله قلبی یک فوریت پزشکی محسوب می‌شود، که در این شرایط باید فورا و بدون تعلل با مرکز فوریت‌های پزشکی تماس بگیرید. اگر فردی مشکوک به سکته مغزی باشد، باید سریعا اقدام کرد، چرا که سرعت درمان، تأثیر قابل توجهی در نتیجه درمان سکته مغزی دارد.

عوارض سکته مغزی می‌تواند بر تمام جنبه‌های زندگی فرد تأثیر بگذارد. دامنه عوارض سکته مغزی می‌تواند از عوارض خفیف و گذرا مثل تاری دید تا عوارض فلج‌کننده کامل و یا حتی مرگ را شامل شود. طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی، در سال ۲۰۲۰، سکته مغزی سومین عامل مرگ و میر در جهان بوده است. این بیماری پس از بیماری‌های قلبی عروقی و سرطان، سومین علت مرگ و میر در جهان به شمار می‌رود.

سکته مغزی یک بیماری جدی است که می‌تواند عواقب جبران‌ناپذیری داشته باشد. در صورت بروز هرگونه علائم سکته مغزی باید بلافاصله با اورژانس تماس گرفته شود.

انواع سکته مغزی را بشناسید

سکته های مغزی را می‌توان به دو دسته اصلی طبقه بندی کرد:

1. سکته مغزی ایسکمیک (انسدادی)
2. سکته مغزی هموراژیک (خون‌ریزی دهنده)

سکته مغزی ایسکمیک چیست؟

سکته مغزی ایسکمیک یا سکته مغزی انسدادی زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی که وظیفه تامین مغز را بر عهده دارد، مسدود شود و جریان خون در بخشی از مغز را مختل کند. در نتیجه، سلول‌ها و بافت‌های مغز در عرض چند دقیقه به دلیل کمبود اکسیژن و مواد مغذی شروع به مردن می‌کنند. بیش از ۸۵ درصد از سکته‌های مغزی از نوع ایسکمیک است.

سکته‌های مغزی ایسکمیک را می‌توان به دو گروه سکته‌های ترومبوتیک و سکته‌های آمبولیک تقسیم کرد. سکته‌های ترومبوتیک توسط لخته خونی ایجاد می‌شوند که در رگ‌های خونی داخل مغز تشکیل می‌شوند. سکته‌های آمبولیک توسط لخته خون یا بقایای پلاک تشکیل شده در جای دیگری از بدن ایجاد می‌شوند و سپس از طریق جریان خون به یکی از رگ‌های خونی مغز منتقل می‌شوند.

سکته مغزی هموراژیک چیست؟

سکته مغزی هموراژیک یا سکته مغزی خون‌ریزی دهنده زمانی رخ می‌دهند که رگ خونی که مغز را تامین می‌کند، پاره شود و خون‌ریزی کند. در اثر پارگی این رگ‌ها، خون‌ریزی مغزی اتفاف می‌افتد و سلول‌ها و بافت‌های مغز، اکسیژن و مواد مغذی دریافت نمی‌کنند. علاوه بر این، فشار در بافت‌های اطراف افزایش می‌یابد که باعث تحریک و تورم شده و می‌تواند منجر به آسیب بیشتر مغز شود. به همین دلیل افزایش حجم خون نشت کرده، با وارد کردن فشار به بافت مغز، آن را فشرده کرده و نواحی مهمی از مغز را می‌کشد.

معمولا خطر سکته‌های مغزی خونریزی دهنده جدی‌تر از سکته‌های مغزی ایسکمیک است. ۳۰ تا ۵۰ درصد از افرادی که دچار این نوع سکته مغزی می‌شوند، فوت می‌کنند. در اینجا هدف درمان، توقف یا جلوگیری از خونریزی به درون بافت مغز است.

سکته‌های هموراژیک به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

1. خون‌ریزی داخل مغزی
2. خون‌ریزی زیر عنکبوتیه

خون‌ریزی داخل مغزی معمولا در اثر فشار خون بالا ایجاد می‌شود. این نوع خون‌ریزی به طور ناگهانی و سریع اتفاق می‌افتد و معمولا هیچ علامت هشدار دهنده‌ای ندارد سکته هموراژیک می‌تواند آنقدر شدید باشد که باعث کما یا مرگ شود.

خون‌ریزی زیر عنکبوتیه، خونریزی در فضای بین مغز و غشاهای پوشاننده مغز است. این نوع خون‌ریزی اغلب به دلیل آنوریسم یا ناهنجاری شریانی وریدی (AVM) رخ می‌دهد. علاوه بر این، ضربه (تروما) نیز می‌تواند باعث این نوع خون‌ریزی شود.

علت سکته مغزی چیست؟

علل سکته مغزی شامل مجموعه‌ای از شرایط است که بر قلب و عروق خونی تاثیر می‌گذارد. اشخاص مسن‌تر (و سالمندان) بیش از دیگران در معرض سکته مغزی قرار دارند، اگرچه هر فردی در هر سنی، حتی کودکان، نیز می‌توانند قربانی این عارضه مهلک باشند. برای کمک به جلوگیری از سکته مغزی، لازم است در مورد دلایل و وامل خطری که می تواند احتمال ابتلا به سکته مغزی را افزایش دهند، اطلاعات کافی کسب کرد.

مهمترین عوامل سکته مغزی شامل موارد زیر است:

• فشار خون بالا
• مصرف دخانیات (سیگار و قلیون)
• بیماری قلبی
• دیابت
• اضافه وزن
• مصرف برخی داروها
• افزایش سن

سکته مغزی در اثر فشار خون بالا

فشار خون بالا یکی از دلایل اصلی سکته مغزی هموراژیک است. پژوهش‌ها نشان داده‌ است که کنترل فشار خون باعث کاهش ۳۰ تا ۴۰ درصدی بروز سکته‌های مغزی می‌شود. فشار خون بالا می‌تواند باعث ضعیف شدن دیواره شریان‌ها شود و خطر پارگی آن‌ها را افزایش دهد.

در مقاله فشار خون بالا چیست؟ می‌توانید اطلاعات مفیدی در مورد این بیماری به دست آورید.

ارتباط سکته مغزی و مصرف دخانیات

سیگار کشیدن احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد. نیکوتین فشار خون را بالا می‌برد. دود سیگار باعث تجمع چربی در شریان اصلی گردن می‌شود. همچنین، خون را غلیظ می‌کند و احتمال لخته شدن آن را افزایش می‌دهد. حتیقرارگیری در معرض دود سیگار (دود دست دوم سیگار) هم می‌تواند روی شما تاثیر منفی بگذارد.

افراد سیگاری ۲ برابر سایر افراد دچار سکته می‌شوند، ولی ۲ تا ۵ سال پس از ترک سیگار شیوع سکته در هر دو گروه به یک میزان خواهد بود.

بیماری قلبی

این وضعیت شامل نقص دریچه‌های قلب و همچنین فیبریلاسیون دهلیزی یا ضربان قلب نامنظم است که باعث یک چهارم سکته‌های مغزی در افراد بسیار مسن می‌شود. بیماری قلبی همچنین می‌توانید شریان‌های ناشی از رسوبات چربی را مسدود کند.

دیابت

افرادی که دیابت دارند، اغلب فشار خون بالایی دارند و بیشتر در معرض اضافه وزن هستند که هر دو عامل احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهند. دیابت به رگ‌های خونی آسیب می‌زند احتمال سکته مغزی را افزایش می‌دهد. اگر زمانی که سطح قند خونتان بالاست دچار سکته می‌شوید، آسیب مغزی شما بیشتر است.

خطر ابتلا در افراد دیابتی که وابسته به انسولین هستند نیز ۲ تا ۶ برابر سایرین است.

اضافه وزن

اضافه وزن باعث افزایش احتمال سکته مغزی می‌شود. بنابراین توصیه می‌شود با انجام تمرینات ورزشی و رژیم غذایی مناسب، وزن خود را در حد قابل‌قبولی حفظ کنید. ۳۰ دقیقه پیاده‌روی سریع یا ورزش‌های تقویت‌کننده عضله مانند کار با وزنه می‌تواند برای این منظور مفید باشد.

مصرف برخی داروها

برخی از داروها می‌توانند احتمال سکته مغزی را افزایش دهند. به عنوان مثال، داروهای رقیق کننده خون، که پزشکان برای جلوگیری از لخته شدن خون تجویز می‌کنند، گاهی اوقات می‌توانند احتمال سکته مغزی را از طریق خونریزی افزایش دهند. همچنین مطالعات نشان داده است که هورمون درمانی که برای درمان علائم یائسگی مورد استفاده قرار می‌گیرد و استروژن با دوز پایین در قرص‌های ضد بارداری نیز عواملی هستند که خطر ابتلا به سکته مغزی را افزایش می‌دهند.

افزایش سن

هر کسی با هر سنی ممکن است سکته کند، حتی نوزادان در رحم مادر نیز ممکن است دچار سکته مغزی شوند. به طور کلی، با افزایش سن، خطر سکته مغزی افزایش می‌یابد. بر اساس آمار، بعد از ۵۵ سالگی با هر دهه افزایش سن، احتمال سکته مغزی نیز دو برابر می‌شود.

علت سکته مغزی در جوانان

برخی از عوامل خطر سکته مغزی در جوانان با عواملی که در افراد مسن یافت می‌شوند متفاوت است، اما بسیاری از آنها یکسان هستند. سیگار کشیدن، نوشیدن زیاد الکل، دیابت، فشار خون بالا و کلسترول بالا از جمله عوامل مشترک سکته مغزی بین جوانان و افراد مسن است. با این حال، این موارد تنها دلایل سکته مغزی در جوانان نیست.دلایل دیگری از جمله عوامل ژنتیکی (شرایط ارثی) می‌توانند قبل از ۴۵ سالگی باعث سکته مغزی شوند.

علائم سکته مغزی چیست؟

علائم سکته مغزی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما معمولا به طور ناگهانی شروع می‌شود. از آنجایی که قسمت‌های مختلف مغز بخش‌های مختلف بدن را کنترل می‌کنند، علائم سکته مغزی به قسمتی از مغز که تحت تاثیر قرار گرفته و میزان آسیب آن بستگی دارد.

مقاله علائم سکته مغزی در مردان و زنان را مطالعه کنید.

تعدادی از مهم‌ترین علائم سکته مغزی که به صورت ناگهانی ایجاد می‌شوند، عبارتند از:

1. مشکل در صحبت کردن و درک آنچه دیگران می‌گویند
2. بی‌حسی، ضعف یا فلج صورت، بازوها یا پاها
3. مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم
4. سردرد ناگهانی
5. مشکل در راه رفتن

۱) مشکل در صحبت کردن و درک آنچه دیگران می‌گویند

فردی که دچار سکته مغزی می‌شود، نمی‌تواند به خوبی صحبت کند، حرف‌هایش بسیار نامفهوم هستند، یا وقتی حرف می‌زند کلمات مشکلی ندارند اما مطالبی که می‌گوید بی‌معنی هستند. این افراد، همچنین، نمی‌توانند چیزی که دیگران بیان می‌کنند را به درستی درک کنند.

۲) بی حسی، ضعف یا فلج در صورت، بازو یا پا

این وضعیت اغلب فقط یک طرف بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد و شدت آن از ضعف بسیار خفیف تا فلج شدن کامل را شامل می‌شود. همچنین ممکن است فرد در یک طرف بدن یا قسمتی از آن احساس سوزن سوزن شدن یا خواب‌رفتگی داشته باشد. در مورد صورت، ممکن است صورت شل شده یا کج به نظر بیاید. از آنجا که بیمار قادر به کنترل حرکت لب‌ها و زبانش نیست، حرف زدنش نامفهوم می‌شود.

۳) مشکلات بینایی در یک یا هر دو چشم

ممکن است فرد ناگهان در یک یا هر دو چشم دچار تاری یا سیاهی دید شود. همچنین ممکن است فرد دچار دوبینی شود.

۴) سردرد ناگهانی

سردرد ناگهانی و شدید ممکن است از علائم سکته مغزی باشد. استفراغ، سرگیجه و تغییر در هوشیاری ممکن است همراه با سردرد رخ دهد.

۵) مشکل در راه رفتن

فردی که دچار سکته مغزی می‌شود ممکن است تلوتلو بخورد یا تعادل یا هماهنگی خود را از دست بدهد. از این رو، حرکات بیمار ناهماهنگ به نظر می‌رسد و برای راه رفتن یا بلند کردن اجسام مشکل خواهند داشت.

توجه به این نکته ضروری است که اگر شما یا شخص دیگری مشکوک به سکته مغزی هستید، فورا با اورژانس تماس بگیرید. حتی اگر علائم در زمانی که منتظر آمبولانس هستید ناپدید شوند، همچنان مهم است که برای ارزیابی به بیمارستان بروید.

پس از ارزیابی اولیه، برای انجام آزمایش‌های بیشتر به یک متخصص ارجاع داده می‌شوید تا به تعیین علت سکته کمک کند. شما باید ظرف ۲۴ ساعت پس از شروع علائم خود به متخصص مراجعه کنید. در صورت لزوم، درمان نیز می‌تواند آغاز شود.

اگر علائم سکته مغزی به سرعت و در کمتر از ۲۴ ساعت ناپدید شدند ممکن است به این معنی باشد که شما یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) داشته‌اید. این علائم نیز باید به عنوان یک شرایط اورژانسی در نظر گرفته شود و برای کاهش احتمال سکته مغزی دیگر درمان شوند.

عوارض بعد از سکته مغزی چیست؟

تقریبا یک مورد از هر چهار مورد سکته مغزی منجر به مرگ می‌شود و بیمارانی که جان سالم به در می‌برند نیز از عوارض طولانی مدت ناشی از صدمه‌های مغزی رنج می‌برند.

سکته مغزی معمولا باعث همی‌پلژی یا فلج یک نیمه بدن در سمت مخالف آسیب می‌شود و ممکن است بیمار دچار عوارض دیگری مانند اختلال در بلع، مشکلات حسی، مشکلات روانی و عاطفی و اختلالات درکی نیز بشود.

برخی از بیماران پس از سپری شدن مدتی طولانی، استقلال پیشین خود را بازمی‌یابند، حال آن که متاسفانه بسیاری هرگز به طور کامل بهبود نمی‌یابند و به ناچار تغییراتی را در شیوه و سبک زندگی خود ایجاد می‌کنند و یا تا حدی به اطرافیان وابسته می‌شوند.

چنانچه برای مشکل بی‌حرکتی بیمار اقدامات درمانی موثر انجام نشود، مشکلات ثانویه‌ای مانند زخم‌های فشاری، عفونت ریه و یبوست به وجود خواهد آمد.

تعدادی از مهمترین عوارض سکته مغزی عبارتند از:

• ناتوانی جسمی
• اختلالات شناختی
• افسردگی
• اضطراب
• اختلالات خواب
• مشکلات ادراری
• مشکلات جنسی

آیا سکته مغزی خوب میشود؟

یکی از سوالات پرتکرار که توسط خانواده و اطرافیان بیماران پرسیده می‌شود این است که ایا سکته مغزی خوب میشود یا خیر؟ در پاسخ باید گفت که بله، بیماری سکته مغزی قابل درمان است؛ اما میزان بهبودی و مدت زمان درمان، کاملا به شرایط بیمار، نوع و شدت سکته مغزی و اقداماتی بستگی دارد که انجام داده است.

فیزیوتراپ‌ها و پزشکان متخصص تمام تلاش خود را می‌کنند تا بیماران سکته مغزی بتوانند به بالاترین سطح بهبودی برسند و به زندگی عادی خود بازگردند.

امید به زندگی و تلاش بیمار و اقداماتی که توسط پزشک و فیزیوتراپیست انجام می‌شود، نقش مهمی در درمان بیماران مبتلا به Stroke یا سکته مغزی دارد.

انواع راه‌ها و روش‌های درمان سکته مغزی

روش‌های درمان سکته مغزی به نوع سکته و این که برای مثال کدام بخش از مغز صدمه دیده است و دلیل سکته مغزی چه بوده است، بستگی دارد.

برخی از راههای درمان سکته مغزی شامل موارد زیر است:

1. تمرینات ورزشی
2. دارو درمانی
3. عمل جراحی
4. تحریک مغناطیسی مغز (rTMS)
5. فیزیوتراپی

تمرینات ورزشی برای درمان سکته مغزی

ممکن است نیاز باشد که از طریق انجام تمرینات ورزشی که برای کمک به افزایش هماهنگی و قدرت بدنی شما طراحی شده‌اند، مهارت‌های حرکتی‌تان را تقویت کنید.

در فرآیند درمان سکته مغزی با تمرینات ورزشی، اغلب از آموزش قابلیت‌های حرکتی نیز استفاده می‌شود تا بیمار را قادر سازد که در حین راه رفتن از عصا یا واکر استفاده کند. همچنین، ممکن است از محدودیت درمانی هم بهره گرفته شود. در این روش استفاده از اندام‌های درگیر نشده محدود می‌شود تا بیمار بتواند بر روی بهبود عملکرد اندام‌های درگیر عوارض سکته کار کند.

هنگامی که می‌خواهید گرفتگی عضلات‌تان را کاهش دهید، می‌توانید از متد درمان دامنه حرکتی و تمرینات ورزشی استفاده کنید. گاهی اوقات نیز بیماران می‌توانند از فعالیت‌هایی که با کمک دستگاه‌های پیشرفته انجام می‌شوند بهره بگیرند.

دارو برای درمان سکته مغزی

سکته مغزی اکثر اوقات با دارو درمان می‌شود. نقش اصلی این داروها جلوگیری از تشکیل لخته‌های خونی و از بین بردن این لخته‌ها، پایین آوردن فشار خون و کاهش میزان کلسترول است.

داروهایی که برای درمان سکته مغزی استفاده می‌شوند عبارتند از:

• داروهای ضد فشار خون
• داروهای ضد انعقاد
• داروهای کورتیکواستروئیدی
• ترومبولیتیک‌ها
• آنتی پلاکت ها

جراحی برای درمان سکته مغزی

در صورت ورم کردن مغز، انجام عمل جراحی برای از بین بردن ورم و کاهش احتمال خونریزی مجدد در سکته‌های خونریزی دهنده ضرورت می‌یابد. از آنجایی که مغز نمی‌تواند سلول‌های جدیدی را جهت جایگزینی سلول‌های آسیب دیده تولید کند، بهبود بیمار به توانایی مغز در سازمان‌دهی سلول‌های سالم و جبران سلول‌های از دست رفته بستگی دارد، این توانایی را در اصطلاح نوروپلاستی‌سیتی گویند.

جراحی برای درمان سکته مغزی ایسکمیک زمانی انجام می‌شود که داروها نتوانند جریان خون را بازگردانند. جراحی‌های مختلفی برای درمان سکته مغزی ایسکمیک وجود دارد، از جمله:

• آنژیوپلاستی و استنت گذاری: این روش شامل استفاده از یک بالون برای باز کردن شریان مسدود شده و سپس قرار دادن یک استنت برای نگه‌داشتن شریان باز است.
• تراکتوکتومی: این روش شامل استفاده از یک ابزار کوچک برای برداشتن لخته خون از شریان است.
• استنت ترومبوآبسوربشنال: این روش شامل قرار دادن یک استنت در شریان مسدود شده است که به مرور زمان لخته خون را جذب می‌کند.

جراحی برای درمان سکته مغزی هموراژیک زمانی انجام می‌شود که خونریزی شدید باشد یا به مناطق حیاتی مغز آسیب برساند. جراحی‌های مختلفی برای درمان سکته مغزی هموراژیک وجود دارد، از جمله:

• کریکوتومی: این روش شامل ایجاد یک برش در نای برای دسترسی به شریان کاروتید است. سپس می‌توان شریان را فشرده کرد یا بست تا خونریزی متوقف شود.
• آنژیوگرافی و کوتاژ: این روش شامل استفاده از یک کاتتر برای دسترسی به شریان کاروتید است. سپس می‌توان یک گره یا سیم در شریان قرار داد تا خونریزی متوقف شود.
• تخلیه خونریزی: این روش شامل ایجاد یک برش در جمجمه برای تخلیه خونریزی است.

درمان سکته مغزی با تحریک مغناطیسی مغز

تحریک مغناطیسی مغز یا rTMS یکی از جدیدترین و موثرترین مدالیته‌های درمان بیماران سکته مغزی است. تحریک مغناطیسی مغز، درمانی کاملا ایمن و غیرتهاجمی برای توانبخشی پس از سکته مغزی به شمار می‌رود. در این روش با اعمال امواج الکترومغناطیسی بر شبکه‌ها و ساختارهای آسیب دیده، بهبود چشمگیری در وضعیت بیمار ایجاد می‌شود.

rTMS عملی سرپایی است که نیاز به بستری شدن یا بیهوشی ندارد، بیمار به خوبی آن را تحمل می‌کند و معمولا با هیچ عوارض جانبی نیز روبه‌رو نمی‌شود. این روش درمانی معمولا در جلسات تقریبا ۴۰ دقیقه‌ای، هر هفته ۵ روز به مدت ۴ تا ۶ هفته انجام می‌شود. البته تعداد جلسه‌ها به پاسخ بیمار به درمان بستگی دارد.

بیمار در طول جلسه rTMS روی صندلی مخصوص می‌نشیند. در نخستین جلسه اقدامات متعددی انجام می‌شود تا اطمینان حاصل گردد که سیم پیچ rTMS به درستی و در مکان مناسبی روی سر بیمار قرار گرفته است. سپس سیم پیچ تا ناحیه پیشین مغز بیمار رو به جلو آورده می‌شود و درمان آغاز می‌گردد. بیمار در طول درمان مجموعه‌ای از صداهای کلیک مانند می‌شنود و زیر سیم پیچ ضربه‌های کوچکی را احساس می‌کند.

فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی

فیزیوتراپی سکته مغزی با ارائه راهنمایی‌های کاربردی و تخصصی به یاری بیمار می‌آید. متخصصین فیزیوتراپی غالبا در تعامل با دیگر اعضاء گروه درمان سکته مغزی نهایت تلاش خود را جهت رفع عوارض ناشی از سکته مغزی به کار می‌بندد.

بیمار باید پس از دریافت درمان‌های اولیه هر چه زودتر انجام یک برنامه درمانی توانبخشی را تحت نظر یک فیزیوتراپ آغاز کند. معمولا در صورتی که بیمار از نظر وضعیت بالینی ثبات داشته باشد، پزشک ظرف ۴۸ ساعت پس از بروز سکته مغزی او را به یک فیزیوتراپ ارجاع می‌دهد.

روش‌ها و نحوه فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی

شماری از روش‌های درمانی و نحوه فیزیوتراپی بیماران سکته مغزی در ادامه شرح داده شده اند. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

1. ورزش‌های توانبخشی
2. بیوفیدبک یا نوروفیدبک
3. درمان با واقعیت مجازی (VR)

ورزش‌های توانبخشی مفید جهت درمان سکته مغزی

ورزش‌های توانبخشی یکی از مهمترین اقدامات جهت درمان عوارض سکته مغزی محسوب می‌شوند. در ادامه ورزش‌های توانبخشی که برای درمان سکته مغزی مفید است را توضیح خواهیم داد. این تمرین‌ها عبارتند از:

• دامنه حرکتی غیرفعال
• دامنه حرکتی فعال کمکی (AAROM)
• تمرین‌های مقاومتی یا تقویتی
• تمرین‌های کششی
• تمرین‌های تحمل وزن
• موبیلیزاسیون یا متحرک سازی کتف
• تمرین‌های تعادلی و بهبود راه رفتن
• مهارت‌های حرکتی درشت
• مهارت‌های حرکتی ظریف
• حرکت درمانی بر اساس ایجاد محدودیت

دامنه حرکتی غیرفعال

در این روش در به جای آن که بیمار به اراده خود بدنش را حرکت دهد، نیرویی خارجی برای به حرکت درآوردن بخشی از بدن اعمال می‌شود. برای مثال بیمار با بازوی قوی بازوی ضعیف یا فلج را حرکت می‌دهد، متخصص دست یا پای آسیب دیده را حرکت می‌دهد یا بدن توسط دستگاهی به حرکت واداشته می‌شود.

دامنه حرکتی غیرفعال به منعطف نگه داشتن مفصل‌ها و جلوگیری از گرفتگی مفصل کمک می‌کند. گرفتگی مفصل زمانی رخ می‌دهد که تغییرات ساختاری در بافت‌های نرم به وجود آید، برای نمونه حرکت در اثر گرفتگی یا کوتاه شدن عضله‌ها و تاندون‌ها محدود شود.

تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال، حتی در صورتی که اندام دچار فلج کامل باشد، باید انجام شود. دلایل انجام تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال در وضعیت فلج کامل عبارتند از:

• جلوگیری از انقباض عضلات: انقباض عضلات فلج می‌تواند باعث متلاشی شدن پوست، تحریک بافت، بروز درد و کاهش جریان خون شود.
• حفظ دامنه حرکتی: تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال می‌توانند به حفظ دامنه حرکتی اندام فلج کمک کنند. این امر می‌تواند در صورت بهبود عملکرد عضله، به حرکت مجدد اندام کمک کند.
• جلوگیری از تشکیل بافت اسکار: تشکیل بافت اسکار در اطراف عضلات فلج می‌تواند باعث محدود شدن دامنه حرکتی شود. تمرینات دامنه حرکتی غیرفعال می‌توانند به جلوگیری از تشکیل بافت اسکار کمک کنند.

دامنه حرکتی فعال کمکی (AAROM)

در این تمرین‌ها حرکت عضو ضعیف با کمک انجام می‌شود. عضو ضعیف اگرچه حرکت می‌کند، اما نمی‌تواند به تنهایی تمام حرکت را انجام دهد. برای مثال بیمار دست را تا ارتفاع مشخصی و در حد توان خود بلند می‌کند و متخصص به وی کمک می‌کند تا دست را بالاتر ببرد یا این که بیمار دست ضعیف را با دست قوی بالا می‌برد.

با تمرین‌های دامنه حرکتی فعال کمکی می‌توان دست و یا پایی را تقویت کرد که هنوز دامنه حرکتی کامل خود را به دست نیاورده است. علاوه بر این، تمرین‌های دامنه حرکتی فعال کمکی می‌توانند به بهبود هماهنگی و کنترل عصبی-عضلانی نیز کمک کنند.

تمرین‌های مقاومتی یا تقویتی

در توانبخشی سکته مغزی غالبا فعالیت‌هایی تقویتی مورد استفاده قرار می‌گیرد که حرکت دادن بخشی از بدن در برابر مقاومت را شامل می‌شود. این نوع تمرین‌ها به تدریج و مرحله به مرحله بار بیشتری را جهت تقویت عضله‌ها به آنها تحمیل می‌کند.

وسایل مختلف متعددی مانند کش، دمبل، کش لوله‌ای تراباند، خمیر مخصوص و دستگاه‌های ورزشی وجود دارد که می‌توان برای تقویت عضلات از آنها استفاده کرد.

تمرین‌های کششی

بیمار غالبا پس از سکته مغزی با گرفتگی عضلانی یا شل شدن عضلات و افزایش تونوس عضلانی مواجه می‌شود. انجام مداوم و منظم حرکت‌های کششی از گرفتگی مفصل و کوتاه شدن عضله‌ها جلوگیری می‌کند.

کشش دستی گاهی اوقات کافی نیست و بیمار باید برای کشش بهتر عضله‌ها و مفصل سفت و گرفته آتل ببندد. استفاده از آتل باید تحت نظر پزشک یا فیزیوتراپیست انجام شود تا از آسیب به عضلات و مفاصل جلوگیری شود.

تمرین‌های تحمل وزن

بیماران غالبا با این دسته از تمرین‌های توانبخشی پس از سکته مغزی آشنا نیستند، اما در واقع این تمرین‌ها بسیار مهم هستند. انجام تمرین‌های تحمل وزن برای تقویت عضله‌های ضعیف و کاهش تونوس عضلانی افزایش یافته در اثر حمله مغزی مفید است و مانع تحلیل استخوان می‌شود.

چنانچه بیمار پس از سکته مغزی بخواهد تمام وزن بدن را روی پای قوی‌تر بیاندازد، تراکم استخوان پای ضعیف‌تر به تدریج رو به کاهش می‌گذارد. پیامد تحلیل رفتن یا شکننده شدن استخوان افزایش احتمال خطر شکستگی است. تمرین‌های تحمل وزن باید هم برای دست و هم پا انجام شود.

موبیلیزاسیون یا متحرک‌سازی کتف

سکته مغزی غالبا تاثیر نامطلوبی را بر عضله‌های متصل به کتف یا اسکاپولا به‌جا می‌گذارد. این عضله‌ها یا ضعیف می‌شوند یا تونوس عضلانی‌شان افزایش می‌یابد و شل می‌شوند. اگر استخوان کتف نتواند به خوبی حرکت کند، بیمار نمی‌تواند دست را بالای سر ببرد.

با انجام تمرین‌های متحرک‌سازی، شانه به حرکت در می‌آید یا حرکت آن تسهیل می‌گردد تا دامنه حرکتی آن حفظ شود یا افزایش یابد و از بروز درد جلوگیری شود.

تمرین‌های تعادلی و بهبود راه رفتن

قربانیان سکته مغزی غالبا تعادل مناسبی ندارند، به همین دلیل یکی از نخستین مواردی که بیمار باید در توانبخشی سکته مغزی فرا بگیرد، توانایی حفظ تعادل در حالت نشسته است.

تمرین‌های تعادلی در حالت نشسته بر تقویت عضله‌های مرکزی یا ساختمان عضلانی بدن متمرکز می‌شود؛ حال آن که تمرین‌های تعادلی در حالت ایستاده توانایی بیمار را در ثابت ایستادن و راه رفتن یا انجام فعالیت‌های روزانه بدون از دست دادن تعادل بهبود می‌بخشد. انجام این تمرین‌ها در جلوگیری از افتادن و زمین خوردن بسیار موثر است.

مهارت‌های حرکتی درشت

تمرین‌های هماهنگی مرتبط با مهارت‌های حرکتی درشت بر حرکت‌های هماهنگ عضله‌های بزرگ، یعنی مواردی چون راه رفتن، پرتاب کردن و حرکت دادن دست و پا به شیوه‌ای هماهنگ، متمرکز می‌شود.

مهارت‌های حرکتی ظریف

چابکی و فرزی دست برای برداشتن اشیاء، غذا خوردن، بستن دکمه، نوشتن و فعالیت‌های گوناگون دیگر ضروری است. تمرین‌های حرکتی ظریف به بیمار کمک می‌کند تا بتواند دستان خود را برای استفاده مناسب از اشیاء ظریف به شیوه‌ای بهتر به کار بگیرد.

حرکت درمانی بر اساس ایجاد محدودیت

این روش توانبخشی پس از سکته مغزی که گاهی اوقات درمان بر اساس کاربرد اجباری نیز نامیده می‌شود، محدود ساختن حرکت‌های سمت قوی بدن و به فعالیت واداشتن سمت ضعیف‌تر را شامل می‌شود.

درمان سکته مغزی با بیوفیدبک

بیوفیدبک که با نام نوروفیدبک یا نوروتراپی نیز شناخته می‌شود یک روش درمانی غیرتهاجمی و غیردارویی برای بازآموزی سلول‌های مغزی است. بیوفیدبک به هر روشی گفته می‌شود که طی آن شما حرکتی انجام می‌دهید و سپس تاثیرات (بازخورد) آن را بلافاصله مشاهده می‌کنید.

به عنوان یک مثال ساده، خندیدن روبه‌روی آینه نوعی بیوفیدبک محسوب می‌شود. شما عضلات صورت خود را منقبض می‌کنید، آینه نیز فیدبک یا بازخورد این عمل شما را نشان می‌دهد و در واقع بازخورد انقباض عضلات صورت شما، همان خندیدن است.

در روش درمانی بیوفیدبک به بیماران آموزش داده می‌شود که با استفاده از سیگنال‌های به دست آمده از بدنشان، سلامت خود را بهبود دهند. متخصصین طب فیزیکی از روش بیوفیدبک برای بیماران سکته‌ی مغزی استفاده می‌کنند تا به آن‌ها کمک کنند دوباره عضلات فلج خود را به حرکت دربیاورند.

گروه سلامت بهروزی از مراکز مجهز به دستگاه بیوفیدبک در تهران است.

کاربرد واقعیت مجازی در توانبخشی سکته مغزی

درمان با واقعیت مجازی (VR) روشی جدید و پیشرفته است که جهت توانبخشی بیماران سکته مغزی استفاده می‌شود. VR مزیت‌های بسیاری در مقایسه با توانبخشی سنتی دارد.

استفاده از واقعیت مجازی بیشتر در افزایش دامنه حرکتی مفصل اندام فوقانی، بهبود احساس، تقویت عضلات، کاهش درد و بهبود فرایندهای عملکردی موثر است.

در مقاله واقعیت مجازی در توانبخشی سکته مغزی به صورت کامل در مورد آن توضیح داده‌ایم.

مدت زمان توانبخشی و طول درمان سکته مغزی

مدت زمان توانبخشی و طول درمان سکته مغزی به شدت و میزان آسیب‌های وارد شده بستگی دارد. بعضی از بیماران خیلی زود بهبود می‌یابند در حالی که بعضی دیگر به ماه‌ها فیزیوتراپی نیاز دارند. این امر معمولا به شدت علائم بیمار مربوط می‌شود.

بخش اعظم بازیابی توانایی‌های عملی در سه ماه اول پس از بروز سکته مغزی رخ می‌دهد. اکثر افراد، با بهره‌گیری از راهنمایی‌های ارائه شده، می‌توانند تا دست کم یک سال پس از بروز سکته به بهبود توانایی‌های خود در زمینه انجام کارهایی که نیازمند توانایی‌های عملی است و همچنین ظرفیت هوازی (ایروبیک) خود ادامه دهند. پس از آن سرعت بهبودی کاهش می‌یابد، اما معمولا برای دوره‌ای طولانی همچنان ادامه پیدا می‌کند.

عموما پس از مرخص شدن از بیمارستان نیز برنامه توانبخشی از طریق برگزاری جلسات فیزیوتراپی در خانه یا در یک کلینیک فیزیوتراپی سرپایی ادامه می‌یابد.

آیا برنامه توانبخشی سکته مغزی همیشه ثابت است؟

برنامه توانبخشی سکته مغزی شما، که مخصوص خودتان طراحی می‌شود، بسته به سرعتتان در بازآموزی توانایی‌های عملی و مهارت‌های از دست رفته و سایر توانایی‌ها و مهارت‌های دیگری که نیاز به کار و تمرین دارند، تغییر می‌کند. این کار باعث می‌شود تا بهترین برنامه و راهکار درمانی را دریافت نمایید.

درمان مشکل بلع بعد از سکته مغزی

وقتی فردی پس از سکته مغزی دچار مشکل بلع می‌شود باید در سریعترین زمان ممکن برای این مشکل تحت درمان قرار بگیرد تا هم بلع فرد بهتر شود و هم از ایجاد عوارض ثانویه و مشکلات دیگر جلوگیری شود.

باید آگاه باشید در صورتی که پس از سکته دچار مشکل بلع یا دیسفاژی شده‌اید قبل از ارزیابی و درمان هیچ نوشیدنی یا خوردنی را مصرف نکنید.

از همان بیمارستان، پزشک یا پرستارتان به شما خواهد گفت که تا ارزیابی بلع انجام نگرفته و توصیه‌ها و پیشنهادات کافی به شما داده نشده باشد هیچ چیزی را نخورید.

نکات اولیه‌ای که به شما گفته خواهد شد موارد زیر خواهد بود:

1. تغییر رژیم غذایی
2. یادگیری تکنیک‌هایی که به شما کمک خواهد کرد تا غذا را قورت دهید.
3. استفاده از کمک‌هایی که باعث آسان‌تر شدن بلع یا نوشیدن می‌شود.

درمان‌گر شما از شما خواهد خواست که تمرینات آموزش داده شده را طبق دستور انجام دهید. تقویت عضلات صورت، زبان، لب‌ها و دهان به بلع بهتر شما کمک خواهد کرد.

برای اطلاعات بیشتر مقاله درمان مشکل بلع یا دیسفاژی را بخوانید.

پیشگری از سکته مغزی

در اینفوگرافیک زیر می‌توانید کلیه اقدامات مورد نیاز جهت پیشگیری از وقوع سکته مغزی را مطالعه کنید.

سوالات متداول در مورد سکته مغزی

برخی از سوالات پرتکرار که در مورد بیماری سکته مغزی پرسیده می‌شود را به صورت کوتاه پاسخ می‌دهیم.

آیا سکته مغزی خوب می‌شود؟

بله، با استفاده از روش‌های درمانی مختلف و با توجه به وضعیت بیمار و سایر موارد، بیماری سکته مغزی قابل درمان است.

طول عمر بعد از سکته مغزی چقدر است؟

طول عمر در بیماران سکته مغزی به عوامل مختلفی از جمله سن، شدت علائم و عوارض، نوع سکته‌مغزی و علت اصلی آن و سایر موارد بستگی دارد.

استفراغ بعد از سکته مغزی نشانه چیست؟

استفراغ بعد از سکته مغزی می‌تواند نشانه‌ای از یک سکته مغزی دیگر باشد که البته این مورد بسیار نادر است. اما به همین دلیل باید استفراغ را یک حالت اورژانسی در نظر گرفت.

علت گریه بیمار سکته مغزی چیست؟

در بیماران سکته مغزی، افسرگی و اضطراب شیوع فراوان دارد. بنابراین حتما برنامه درمانی مناسب برای افزایش امید به زندگی برای مبتلایان به سکته مغزی باید در نظر گرفته شود.

آیا سکته مغزی باعث مرگ می‌شود؟

با توجه به گزارشات مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری (سازمان CDC)، بیماری سکته مغزی سومین عامل مرگ در زنان و پنجمین عامل مرگ در مردان به‌حساب می‌آید.

بهترین زمان برای شروع فیزیوتراپی چه موقع است؟

تمرین‌های فیزیوتراپی باید با توجه به شرایط بیمار و یک تا دو روز پس از بستری شدن او در بیمارستان آغاز شود و پس از مرخص شدن نیز، همچنان ادامه پیدا کند.