توانبخشی و فیزیوتراپی سالمندان
توانبخشی و فیزیوتراپی سالمندان به افراد سالمند کمک می‌کند تا با تقویت عضلات و درمان ضعف بدن، بتوانند کارهای روزمره خود را با اعتماد به نفس بهتری انجام دهند.
دوره سالمندی یک فرایند طبیعی در زندگی است. با افزایش سن به تدریج تغییرات جسمی و روحی در انسان رخ می‌دهد. در این دوره از زندگی انواع بیماری‌های ستون فقرات، شکستگی لگن، آرتروز، سکته‌های مغزی، بیماری پارکینسون و انواع شرایط ناتوان کننده می‌تواند فرد سالمند را درگیر کند.
تقویت عضلات سالمندان و نقش آن در سلامتی
افزایش سن با تغییرات عملکردی و فیزیولوژیکی در بدن انسان همراه است. این تغییرات می‌تواند باعث افزایش سستی، خستگی زودرس، بی‌ثباتی و در نتیجه افزایش احتمال افتادن سالمندان شود.
فاکتورهای تأثیرگذار در این مسئله کاهش توده عضلانی و متعاقب آن کاهش قدرت عضلانی سالمند است. کاهش قدرت و توان عضله باعث افزایش احساس خستگی و ناتوانی در فرد سالمند شده که این امر به تدریج منجر به کم تحرکی فرد می‌گردد.
ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺟﺴﻢ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﭘﯿﺮی زودرس ﻣﯽﺷﻮد و اﻓﺮادی ﮐﻪ ﺗﺤﺮک ﮐﻤﺘﺮی ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻓﺮاد ﭘﺮ ﺗﺤﺮک دارﻧﺪ در ﺧﻄﺮ اﺑﺘﻼ ﺑﻪ ﺑﯿﻤﺎری‌ھﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﺎﻧﻨﺪ: اﻓﺴﺮدﮔﯽ، ﺑﯿﻤﺎری‌های روحی، دیابت، بیماری‌های قلبی و ﻣﺮگ زودرس ﻗﺮار می‌گیرند.
ﺑﺪون ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﮐﺎر، اﻧﺮژی فرد ﺧﯿﻠﯽ زود ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﯽ رود. علاوه بر این کم تحرکی باعث پوکی استخوان، خشک شدن مفاصل و همچنین افزایش سرعت تحلیل عضلانی می‌شود که این امر ناتوانی بیشتر سالمند را به دنبال دارد.
هر گونه بیماری حاد یا عارضه‌های مزمنی که در فرد سالمند وجود دارد می‌تواند روند ناتوانی فرد را تسریع کند. به همین دلیل هر گونه عامل محدودکننده حرکت مانند درد، عدم تعادل، سرگیجه، ناراحتی قلبی و … باید درمان شده تا از عوارض بعدی جلوگیری شود.
اهمیت توانبخشی سالمندان
فیزیوتراپی و توانبخشی سالمندان فواید و مزایای بسیاری دارد. این موارد عبارتند از:
- افزایش تحرک و کاهش پوکی استخوان
- افزایش متابولیسم بدن
- افزایش تعادل بدن
- بهبود عملکرد ریوی
- کمک به تنظیم فشار خون و کاهش قند و چربی خون
- انعطاف پذیری و بهبود حرکت و عملکرد مفاصل بدن
- بهبود وضعیت قلبی عروقی با ورزش در دوران سالمندی
- استقلال و عدم وابستگی
در ادامه موارد گفته شده را بررسی می‌کنیم.
۱) افزایش تحرک و کاهش پوکی استخوان
پوکی استخوان یکی از مشکلات عمده سلامتی مربوط به دوران سالمندی می‌باشد و در هر سال منجر به بیش از ۲۵۰،۰۰۰ شکستگی لگن می‌شود. افزایش تحرک و فعالیت با افزایش استحکام استخوان، شروع پوکی استخوان را به تأخیر می‌اندازد.
۲) افزایش متابولیسم بدن
انجام تمرین‌های قدرتی عضلانی و تمرینات هوازی، سوخت و ساز و متابولیسم بدن را افزایش می‌دهد. این شرایط می‌تواند منجر به کاهش درصدی از کل چربی بدن شود.
۳) افزایش تعادل بدن
با توجه به ضعف عضلانی و کاهش حس در سالمندان، تعادل و هماهنگی بدن به مخاطره می‌افتد. این وضعیت با افزایش تحرک و فعالیت به تعویق می‌افتد و حتی با کسب قدرت مناسب و افزایش تعادل مانع افتادن و زمین خوردن آنها می‌شود.
۴) بهبود عملکرد ریوی
با افزایش سن بدلیل کاهش تحرک، کاهش نیاز به اکسیژن و تغییر شکل قفسه سینه، عملکرد ریوی کاهش می‌یابد. فعالیت‌های فیزیکی باعث افزایش قدرت قفسه سینه و عضلات تنفسی شده و در نتیجه عملکرد ریه را بهبود می‌بخشد.
۵) کمک به تنظیم فشار خون و کاهش قند و چربی خون
فعالیت بدنی با افزایش سوخت و ساز سلولی باعث کاهش ذخیره چربی و قند در بدن می‌شود.
۶) انعطاف پذیری و بهبود حرکت و عملکرد مفاصل بدن
در فعالیت‌های فیزیکی که بدن نیاز به طیف گسترده‌ای از حرکت‌ها دارد، وزرش باعث افزایش انعطاف‌پذیری بدن می‌شود. همچنین گردش خون نیز افزایش می‌یابد.
۷) بهبود وضعیت قلبی عروقی با ورزش در دوران سالمندی
ورزش باعث کاهش خطر و ریسک بیماری‌های قلبی می‌شود و به حفظ سلامت قلب و سیستم قلبی عروقی کمک می‌کند.
۸) استقلال و عدم وابستگی
یکی از نگرانی‌های مهم در افراد مسن از دست دادن کنترل و وابستگی به دیگران می‌باشد. ورزش کمک می‌کند تا توانایی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی افزایش یابد.
فیزیوتراپی سالمندان
فیزیوتراپی نقش بزرگی در سلامت سالمندان دارد. درصورتی که ضعف عضلانی و مشکلات تعادلی برای سالمند خطر آفرین باشد، انجام فیزیوتراپی برای وی ضروری است.
اهداف فیزیوتراپی سالمندان
اهداف فیزیوتراپی سالمندان شامل موارد زیر است:
- کاهش درد
- جلوگیری از خشکی مفصلی
- افزایش قدرت عضلات و یا جلوگیری از آتروفی
- تصحیح gait
- بهبود بالانس
در ادامه موارد بالا را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
۱) کاهش درد
به منظور کاهش دردهای عضلانی یا مفاصل از مدالیته‌های درمانی مانند TENS ،US ،IR ،ICE Hot pack و Compression و یا از ماساژ دستی استفاده می‌شود.
۲) جلوگیری از خشکی مفصلی
بی‌حرکتی در مفاصل منجر به کاهش دامنه حرکتی و یا تغییر شکل آنها می‌شود. برای جلوگیری از کاهش دامنه حرکتی، تمام مفاصل با تمرینات ورزشی در دامنه کامل حرکت داده می‌شوند و عضلات و تاندون‌های کوتاه شده کشیده می‌شوند.
اگر فرد خودش توانایی انجام حرکات را به صورت ارادی نداشته باشد، فیزیوتراپیست با انجام موبیلیزیشن و تحرک دادن مفاصل به رفع خشکی مفصلی و بهبود حرکات کمک می‌کند.
۳) افزایش قدرت عضلات و یا جلوگیری از آتروفی
اگر عضله فعالیتی نداشته باشد دچار ضعف می‌شود. فیزیوتراپیست با طراحی تمرینات مناسب از ضعف عضلات جلوگیری می‌کند. در صورتی که عضلات ضعیف باشند و یا در صورت ابتلا به بیماری‌هایی که منجر به آتروفی عضلات می‌شوند، استفاده از تحریکات الکتریکی مانند FES و فارادیک هم می‌تواند مفید باشد.
همچنین ارائه برنامه ورزشی داخل آب (هیدروتراپی) برای سالمند به جهت بهبود جسمی و روحی سالمند بسیار مفید است.
۴) تصحیح gait
تمرینات ایستاده و تقویت عضلاتی که در راه رفتن نقش دارند باعث بهبود تعادل و راه رفتن فرد می‌شود.
۵) بهبود بالانس
برای بهبود بالانس از تمرینات تعادلی استفاده می‌شود. همچنین تقویت عضلات ناحیه کمر و لگن و عضلات اندام تحتانی به بهبود تعادل سالمند کمک می‌کند.
فیزیوتراپی سالمندان در منزل
در افراد سالمند بیماری‌های آرتروز، شکستگی بدلیل افتادن، پوکی استخوان، اختلال تعادل، بی اختیاری ادرار، بی حرکتی، کمبود قدرت و … نمایان می‌شود. فیزیوتراپی به آنان کمک می‌کند تا حرکت و قدرت و تعادل خود را به دست آورند و بتوانند کارهای روزمره خود را تا حد زیادی انجام دهند.
فیزیوتراپی در منزل برای سالمندان بسیار مفید و کارامد است. فیزیوتراپیست با آموزش ورزش و نحوه صحیح وضعیت‌های بدن و انجام ماساژ و موبیلیزیشن و استفاده از برخی مدالیته‌های الکتریکی کمک به بهبود سطح عملکرد فرد می‌کند.
لازم به ذکر است که انجام فیزیوتراپی در منزل کافی و به صرفه است و از خستگی سالمندان جلوگیری می‌کند.
