سیاتیک چیست و چه علائمی دارد؟

سیاتیک (sciatica) به دردی گفته می‌شود که در طول مسیر عصب سیاتیک حرکت می‌کند و از قسمت تحتانی کمر از طریق باسن و هر پا به پایین حرکت می‌کند و اغلب زمانی رخ می‌دهد که فتق دیسک یا رشد بیش از حد استخوان به بخشی از عصب فشار وارد کند. این امر باعث التهاب، درد و اغلب بی‌حسی در پای آسیب‌ دیده می‌شود.

سیاتیک (sciatica) چیست؟

سیاتیک (sciatica) درد عصبی ناشی از آسیب یا تحریک عصب سیاتیک است که از ناحیه باسن منشا می‌گیرد. عصب سیاتیک ممکن است توسط تعدادی از مشکلات در قسمت پایین کمر تحریک، فشرده یا ملتهب شده و باعث سیاتیک شود.

عصب سیاتیک طولانی‌ترین و ضخیم‌ترین (تقریبا به عرض انگشت) عصب بدن است. در واقع از پنج ریشه عصبی تشکیل شده است: دو ریشه از ناحیه تحتانی کمر به نام ستون فقرات کمری و سه ریشه از قسمت نهایی ستون فقرات به نام ساکروم. پنج ریشه عصبی به هم می‌رسند و عصب سیاتیک راست و چپ را تشکیل می‌دهند. در هر طرف بدن شما، یک عصب سیاتیک از لگن، باسن و پایین پا می‌گذرد و درست زیر زانو ختم می‌شود. سپس عصب سیاتیک به اعصاب دیگر منشعب می‌شود که به سمت پایین پا و پا و انگشتان پا ادامه می‌یابد.

عملکرد عصب سیاتیک

عصب سیاتیک دو نوع عملکرد را انجام می‌دهد:

• عملکرد حرکتی
• عملکرد حسی

عملکرد حرکتی

• عصب دهی عضلات پشت ران مثل دو سر ران
• عصب دهی غیرمستقیم بقیه عضلات پا و کف پا

عملکرد حسی

عملکرد حسی مستقیمی ندارد. اما بطور غیرمستقیم عصب‌دهی حسی خارج پا، پاشنه و کف و روی پا

علائم  درد سیاتیک

درد سیاتیک دردی است  که در طول عصب سیاتیک منتشر می‌شود. این عصب از کمر به سمت لگن، باسن و تا پایین هر دو پا شاخه می‌شود. به طور معمول درد یا کشیدگی سیاتیک فقط یک سمت بدن را درگیر می‌کند. درد سیاتیک در بیشتر مواقع همراه با فتق دیسک، خار استخوانی روی ستون فقرات و تنگی کانال نخاعی است که در این موارد قسمتی از عصب سیاتیک تحت فشار است. این فشار موجب التهاب، درد، گاها بی‌حسی در پای مبتلا می‌شود. اگرچه درد مرتبط با سیاتیک می‌تواند شدید باشد، در بیشتر موارد با درمان غیرجراحی در چند هفته کوتاه برطرف می‌شود. علائم درد سیاتیک شامل:

• دردی که از پایین کمر به سمت باسن و پاها منتشر می‌شود.
• احساس احتمالی ناراحتی در طول مسیر عصب
• دامنه درد متفاوت از یک درد خفیف تا احساس سوختن و درد تیز یا درد مشقت بار
• گاهی درد به شکل شوک الکتریکی حس می‌شود.
• درد می‌تواند با سرفه، عطسه یا نشستن طولانی بیشتر شود.
• معمولا یک سمت بدن درگیر می‌شود.
• گاهی همراه با بی‌حسی، سوزش و خارش، ضعف عضلانی در سمت درگیر می‌باشد.
• محل درد و محل بی‌حسی ممکن است در یک جای پا نباشد.

چه وقت باید به پزشک مراجعه کرد ؟

سیاتیک خفیف معمولا با گذر زمان برطرف می‌شود اما اگر علائم بدتر شد یا بیش از یک هفته به طول انجامید به پزشک مراجعه کنید. در موارد زیر به مراقبت پزشکی اورژانسی نیاز دارید:

• درد شدید و ناگهانی در کمر یا پا و بی‌حسی یا ضعف عضلانی در پا
• درد ناشی از حادثه شدید مثل تصادف جاده‌ای
• سختی در کنترل ادرار و مدفوع

افرادی که درد سیاتیک شدید به همراه ضعف مشهود یا تغییرات در کنترل ادرار و مدفوع دارند احتمال دارد بعد از معاینه پزشک کاندید جراحی باشند.

فاکتورهای خطر

فاکتورهای خطر می‌تواند شامل:

• سن: تغییرات مرتبط با سن در ستون فقرات مثل دیسک بیرون زده و خار استخوانی دلایل اصلی درد سیاتیک می‌باشند.
• چاقی: اضافه وزن می‌تواند با افزایش فشار روی ستون فقرات باعث تغییراتی در ستون فقرات شود که منجر به درد سیاتیک می‌شود.
• شغل: شغلی که نیازمند حرکات چرخشی کمر، حمل بار سنگین یا رانندگی طولانی باشد، می‌تواند در ایجاد درد سیاتیک نقش داشته باشد.
• نشستن طولانی: کسانی که زیاد می‌نشینند یا شیوه زندگی‌شان به این‌گونه است، بیشتر از افراد فعال مستعد درد سیاتیک هستند.
• دیابت: باعث افزایش ریسک آسیب عصب می‌شود.
• آرتروز: آرتروز می‌تواند به ستون فقرات شما آسیب برساند و اعصاب را در معرض آسیب قرار دهد.
• دود: نیکوتین موجود در تنباکو می‌تواند به بافت ستون فقرات آسیب برساند، استخوان‌ها را ضعیف کند و دیسک‌های مهره‌ای را تسریع کند.

آیا سیاتیک به طور ناگهانی رخ می دهد یا با گذشت زمان ایجاد می شود؟

سیاتیک می‌تواند به طور ناگهانی یا تدریجی ظاهر شود. بستگی به علت دارد. فتق دیسک می‌تواند باعث درد ناگهانی شود. آرتریت در ستون فقرات به آرامی در طول زمان ایجاد می‌شود.

پیشگیری از درد سیاتیک

 همیشه امکان پیشگیری از ایجاد مشکل در عصب سیاتیک نمی‌باشد. موارد زیر نقش کلیدی در ایجاد حمایت کمر شما دارند:

• تمرین درمانی: به جهت قوی نگه داشتن کمرتان توجه ویژه به عضلات مرکزی خود داشته باشید. عضلات core یا عضلات مرکزی، عضلات شکم و کمر هستند که نقش مهمی در حفظ پوسچر و راستای بدن دارند. از فیزیوتراپیست برای آموزش تمرینات و فعالیت‌های مناسب مشاوره بگیرید.
• حفظ پوسچر مناسب در حالت نشسته: یک صندلی با ساپورت پشت مناسب، دسته و چرخ‌های مناسب انتخاب کنید. یک بالش یا حوله رول شده در قسمت کمری‌تان قرار دهید تا انحنای طبیعی کمرتان حفظ شود. دقت کنید زانوها و لگن‌تان در یک سطح باشد.
• استفاده از تجهیزات بدنی مناسب: اگر شما برای مدت زمان طولانی می‌ایستید، یک پایتان را روی یک جعبه یا پله کوچک قرار دهید و به طور متناوب جای پاهایتان را عوض کنید. از بلند کردن اجسام به همراه حرکات چرخشی به طور همزمان اجتناب کنید.

درمان خانگی سیاتیک

هدف از درمان سیاتیک کاهش درد و افزایش تحرک است. بسته به علت، بسیاری از موارد سیاتیک به مرور زمان با برخی درمان‌های خانگی و خودمراقبتی ساده از بین می‌روند. برخی از درمان‌های خانگی سیاتیک عبارتند از:

سرما درمانی

برای کاهش درد و بهبود عملکرد در هفت روز اول از یخ استفاده کنید. کیسه یخ را در قسمت پایین کمر برای کاهش التهاب عصب سیاتیک قرار دهید. دقت کنید که یخ را به طور مستقیم روی پوست قرار ندهید. کیسه یخ را دریک حوله یا پارچه بپیچید و روی محل درد قرار دهید. حداکثر ۱۵ الی ۲۰ دقیقه در محل قرار دهید. سپس ١۵ الی ٢٠ دقیقه استراحت دهید و تکرار کنید. روش انجام این کار به این ترتیب است ( سرما – استراحت – سرما – استراحت – سرما ) که بین ۷۵ تا ۱۰۰ دقیقه طول می‌کشد. در نهایت برای بررسی نتیجه، سرما درمانی را متوقف کنید.

رو‌ش دیگر برای سرما درمانی ماساژ یخ می‌باشد که بهتر است از حرکات دایره‌ای استفاده کنید. به طور تقریبی اطراف محل درد به اندازه پانزده سانتیمتر را ماساژ دهید. در قسمت‌های استخوانی کمر از سرما استفاده نکنید. بیش از ۱۰ دقیقه ماساژ یخ ندهید و حداقل بین هر بار یک ساعت استراحت دهید.

بعد از هر دوره سرما درمانی ٣٠ دقیقه زمان دهید تا محل گرم شود، سپس کشش ملایم عصب سیاتیک را انجام دهید. انجام ٣ تا ۵ بار سرما درمانی در هر روز به کاهش درد کمک می‌کند.

گرما درمانی

بعد از یک هفته از ایجاد درد سیاتیک (درصورت کاهش درد) می‌توان از گرما استفاده کرد. اگر بعد از یک هفته درد کاهش نیافت به پزشک متخصص مراجعه کنید. گرما درمانی باعث افزایش جریان خون به محل درد و در نتیجه افزایش سرعت ترمیم می‌شود. همچنین باعث ریلکس شدن عضلات و امکان انجام کشش ملایم و درنتیجه کاهش درد می‌شود. حداقل زمان گرم درمانی ۱۵ دقیقه است اما از ٢ ساعت بیشتر استفاده نشود. دقت کنید که بیمار مشکل حسی نداشته باشد یا حین گرما درمانی نخوابد.

حفظ حرکت

داشتن حرکت مهم‌ترین نکته برای کاهش درد سیاتیک  می‌باشد. بسیاری از افراد برای تسریع روند بهبودی و کاهش درد استراحت می‌کنند اما این روش فقط برای چند روز اول پیشنهاد می‌شود. استراحت بیش از این باعث بدتر شدن شرایط می‌شود. تحرک به روش‌های مختلف در کاهش درد تاثیر می‌گذارد. تاثیرات حفظ حرکت بعد از کشیدگی و درد سیاتیک:

• افزایش قدرت عضلانی و حمایت بیشتر از ستون فقرات
• افزایش انعطاف‌پذیری و دامنه حرکتی
• افزایش خون‌رسانی به محل درد و افزایش سرعت ترمیم
• کاهش درد

 اگر تحرک باعث افزایش درد می‌شود بهتر است با فیزیوتراپ یا پزشک متخصص مشورت نمایید.

درد سیاتیک در بارداری

در طول بارداری احتمال ایجاد درد سیاتیک و کمر درد زیاد است. احتمال ایجاد درد سیاتیک در سه ماهه اول بارداری بیشتر است. بین ۵٠ تا ٨٠ درصد زنان دوران بارداری درد کمری دارند. دلیل درد سیاتیک در بارداری:

• افزایش هورمون بارداری مثل ریلاکسین که باعث شلی و کشیدگی رباط‌ها به ویژه در لگن می‌شود.
• افزایش وزن جنین باعث افزایش فشار روی عصب سیاتیک می‌شود.

خبر خوب این است که راه‌هایی برای کاهش درد سیاتیک در دوران بارداری وجود دارد و این درد پس از تولد از بین می‌رود. فیزیوتراپی و ماساژ درمانی، دوش آب گرم، گرما، داروها و سایر اقدامات می‌تواند کمک کننده باشد. اگر باردار هستید، حتما از روش‌های خوب وضعیت بدن در دوران بارداری پیروی کنید تا درد خود را نیز کاهش دهید. برای کاهش علائم و آموزش تمرینات مناسب  دوران بارداری با فیزیوتراپیست متخصص مشورت کنید.